مقایسه پرستاری در منزل و خانه سالمندان

زمان لازم برای مطالعه صفحه 17 دقیقه

تصمیم‌گیری درباره‌ی مراقبت از سالمندان عزیز خانواده یکی از حساس‌ترین و دشوارترین انتخاب‌ها برای هر خانواده‌ای است. دو گزینه‌ی رایج پیش‌رو عبارتند از سپردن سالمند به خانه سالمندان یا استخدام پرستار سالمند در منزل. هر کدام از این دو راه‌حل مزایا و معایب خود را دارند و انتخاب میان آن‌ها وابسته به شرایط، نیازها و ارزش‌های خانوادگی است. با این حال، بررسی همه‌جانبه‌ی این دو گزینه می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کند. در این نوشته خواهیم دید که چرا امروزه بسیاری از خانواده‌ها پرستاری در منزل را ترجیح می‌دهند و چگونه می‌توان با بهره‌گیری از خدمات مراکز معتبر، آسایش و امنیت سالمند را در محیط خانه تأمین کرد.

مزایای پرستاری در منزل

آسایش و استقلال در محیط آشنا: نخستین مزیت پرستاری در منزل، حفظ آسایش روانی سالمند است. وقتی سالمند در خانه‌ی خودش بماند، در محیطی حضور دارد که سال‌ها خاطرات و عواطفش را در بر گرفته است. بیدار شدن از خواب در تخت خودش، نشستن روی مبل محبوبش، و قدم زدن در حیاط یا اتاق‌های آشنای خانه به او احساس امنیت و آرامش می‌دهد. این احساس راحتی قابل قیاس با هیچ محیط دیگری نیست. برخلاف خانه سالمندان که ممکن است برای سالمند غریبه یا حتی ترسناک باشد، منزل شخصی حسی از استقلال و حفظ حریم خصوصی به او می‌بخشد. سالمند در خانه‌ی خود قوانین و روال زندگی خویش را دارد و مجبور نیست خود را با برنامه‌ی جمعی یک مرکز وفق دهد. این حفظ استقلال می‌تواند تأثیر مثبتی بر روحیه و کرامت سالمند داشته باشد.

مراقبت اختصاصی و دلسوزانه: در پرستاری در منزل، سالمند شما از مراقبتی اختصاصی برخوردار می‌شود. پرستار سالمند تمام توجه و زمان خود را معطوف یک نفر می‌کند، برخلاف خانه سالمندان که معمولاً یک پرستار یا مراقب مسئول رسیدگی به چندین سالمند به طور همزمان است. این مراقبت یک-به-یک باعث می‌شود پرستار با خلق‌وخوی سالمند، عادات روزمره و نیازهای خاص او کاملاً آشنا شود و برنامه‌ی مراقبتی را متناسب با همان فرد تنظیم کند. برای مثال، پرستار می‌تواند برنامه‌ی دارویی سالمند را با دقت مدیریت کند، به رژیم غذایی خاص او توجه نماید، به علائم حیاتی‌اش رسیدگی کند و تمرینات ورزشی یا فیزیوتراپی را زیر نظر انجام دهد. این سطح از مراقبت در محیط خانه به ندرت در مراکز نگهداری جمعی حاصل می‌شود. همچنین پرستار می‌تواند در انجام کارهای روزمره مانند استحمام سالمند، کمک در لباس پوشیدن، آماده‌سازی غذا، نظافت محیط زندگی و همراهی سالمند در مراجعه به پزشک یا پیاده‌روی کمک کند. بدین ترتیب، سالمند تمامی خدمات مورد نیازش را در خانه و به شکلی دلسوزانه دریافت می‌کند.

حفظ ارتباطات خانوادگی و کاهش احساس تنهایی: یکی دیگر از مزایای بزرگ پرستاری در منزل، تداوم حضور سالمند در کنار خانواده و دوستان خود است. زمانی که سالمند در خانه می‌ماند، فرزندان و نوه‌ها و آشنایان او هر زمان که بخواهند (و هر زمان که خود سالمند آمادگی داشته باشد) می‌توانند به دیدنش بیایند. این در حالی است که خانه سالمندان دارای ساعات ملاقات محدود و قوانین خاص برای رفت‌وآمد است. حضور در خانه به سالمند کمک می‌کند که روابط اجتماعی و خانوادگی خود را حفظ کند و دچار انزوای ناخواسته نشود. بسیاری از سالمندان از این که دور از خانواده و در جمع غریبه‌ها باشند دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند. مراقبت در منزل با حضور پرستار موجب آرامش خاطر خود سالمند و حتی خانواده‌اش می‌شود، چرا که می‌دانند عزیزشان در کنارشان است و تحت نظر فردی معتمد مراقبت می‌شود. پرستار در منزل می‌تواند با سالمند صحبت کند، به درد دل‌ها و خاطراتش گوش دهد و نوعی ارتباط دوستانه با او برقرار کند. این هم‌صحبتی و تعامل اجتماعی منظم جلوی احساس تنهایی سالمند را می‌گیرد و از مشکلات روحی مانند افسردگی پیشگیری می‌کند.

انعطاف‌پذیری در برنامه‌ی مراقبت: پرستاری در منزل امکان انعطاف بسیاری را برای خانواده فراهم می‌کند. شما می‌توانید نوع خدمات و برنامه‌ی زمانی را دقیقاً بر اساس نیاز سالمند خود تنظیم کنید. برای سالمندی که تنها برخی ساعات روز نیاز به کمک دارد، می‌توان پرستار ساعتی یا پاره‌وقت در نظر گرفت. برای سالمندی که به مراقبت شبانه‌روزی احتیاج دارد، می‌توان پرستار ۲۴ ساعته استخدام کرد. این انعطاف در مدت زمان حضور پرستار و نوع خدمات باعث می‌شود هزینه‌ها نیز کنترل‌شده و متناسب با نیاز واقعی باشد. همچنین در صورت تغییر شرایط سالمند – مثلاً پس از عمل جراحی، یا بدتر شدن وضعیت بیماری – می‌توان فوراً برنامه‌ی مراقبتی را تغییر داد، ساعات پرستار را افزایش داد یا خدمات تخصصی‌تری (مانند فیزیوتراپی، پرستار بیمار و غیره) اضافه کرد. خانواده کنترل بیشتری بر روند مراقبت دارند و می‌توانند مستقیماً با پرستار در ارتباط باشند، نظرات و آموزش‌های لازم را به او بدهند و از وضعیت عزیزشان هر روز باخبر شوند. این در حالی است که در مراکز سالمندان، خانواده‌ها معمولاً فقط از طریق گزارش‌های دوره‌ای یا زمان‌های ملاقات از وضعیت والدین خود مطلع می‌شوند.

بهداشت و امنیت: مراقبت در منزل از نظر بهداشتی هم امن‌تر است. سالمندی که در خانه‌ی خود می‌ماند در معرض بیماری‌های واگیردار شایع در محیط‌های جمعی (مثل آنفولانزا، کرونا و …) کمتر قرار می‌گیرد. خانه سالمندان به دلیل تجمع افراد مسن با سیستم ایمنی ضعیف، بالقوه می‌تواند محل انتشار بیماری‌ها باشد. در محیط خانه، پرستار می‌تواند با رعایت کامل اصول بهداشتی، از انتقال عفونت‌ها جلوگیری کند و محیط را مرتب ضدعفونی نماید. به علاوه، حضور یک پرستار در کنار سالمند در خانه خطر حوادث ناگهانی را کاهش می‌دهد. اگر سالمند تنها زندگی کند ممکن است در صورت افتادن یا حمله‌ی ناگهانی بیماری، کسی نباشد به‌موقع کمک‌رسانی کند. اما پرستار آموزش‌دیده می‌تواند در چنین مواقعی سریعا اقدام کند، کمک‌های اولیه را انجام دهد و سالمند را از خطرات احتمالی نجات دهد. بنابراین از جنبه‌ی ایمنی جسمی نیز، حضور پرستار در منزل یک اطمینان‌خاطر بزرگ برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند.

صرفه‌جویی در هزینه‌ها: یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها، هزینه‌ی نگهداری از سالمند است. در نگاه اول شاید تصور شود استخدام پرستار خصوصی در منزل بسیار پرهزینه‌تر از بردن سالمند به آسایشگاه است؛ اما همیشه این‌طور نیست. واقعیت آن است که هزینه‌ها کاملاً بستگی به سطح مراقبت مورد نیاز و شرایط سالمند دارد. اگر سالمند شما نیازمند مراقبت تمام‌وقت و خدمات تخصصی پزشکی باشد، هزینه‌ی پرستار ۲۴ ساعته طبیعتاً بالا خواهد بود. اما در بسیاری از موارد، سالمندان نیاز به مراقبت تخصصی شبانه‌روزی ندارند و می‌توان با یک پرستار روزانه یا چند ساعته از عهده‌ی امور آن‌ها برآمد. در این حالت، هزینه‌ی ماهانه‌ی پرستاری در منزل می‌تواند به مراتب کمتر از هزینه‌ی یک مرکز نگهداری باشد. برای نمونه، بر اساس نرخ‌های سال ۱۴۰۴ در تهران، هزینه‌ی ماهانه‌ی اقامت یک سالمند در خانه سالمندان خصوصی معمولی حدود ۲۰ تا ۳۵ میلیون تومان و در مراکز لوکس تا ۹۰ میلیون تومان برآورد می‌شود. این در حالی است که هزینه‌ی استخدام پرستار در منزل به صورت روزانه (مثلاً۸ ساعت در روز برای یک سالمند نسبتاً سالم) حدود ۱۰ تا ۱۸ میلیون تومان در ماه است. حتی پرستار شبانه‌روزی در منزل برای سالمندان بسیار کم‌توان نیز معمولاً با هزینه‌ای هم‌سطح یا کمتر از آسایشگاه‌های خصوصی فراهم می‌شود. افزون بر این، در خانه سالمندان هزینه‌های جانبی دیگری هم وجود دارد (از قبیل ودیعه‌ی ورودی، هزینه خدمات ویژه، ایاب و ذهاب برای ملاقات‌ها و …). پس اگر هزینه‌ها را دقیق مقایسه کنیم، در شرایط برابر اغلب پرستاری در منزل به‌صرفه‌تر یا دست‌کم رقابتی است. نکته‌ی مهم این‌که در مراقبت منزل، شما دقیقاً برای همان خدماتی پول می‌دهید که نیاز دارید، در حالی که در خانه سالمندان ممکن است برای امکانات و خدماتی که سالمند شما شاید هرگز استفاده نکند نیز هزینه پرداخت کنید.

با توجه به این مزایا، جای تعجب نیست که بسیاری از سالمندان و خانواده‌هایشان قلباً به ماندن در خانه تمایل دارند. نظرسنجی‌های بین‌المللی نیز این موضوع را تایید می‌کنند. به عنوان مثال، طبق بررسی انجمن بازنشستگان آمریکا (AARP)، بیش از ۷۷٪ افراد بالای ۵۰ سال ترجیح می‌دهند خدمات مراقبتی مورد نیاز دوران سالمندی خود را در خانه‌ی خویش دریافت کنند و درصد بسیار کمتری زندگی در مراکز نگهداری را گزینه‌ی دلخواه‌شان می‌دانند. این آمار گواهی است بر یک واقعیت ساده: خانه برای سالمندان سمبلی از خاطره، راحتی و عزت نفس است و تا حد امکان باید شرایطی فراهم شود که «سالمند در خانه‌ی خودش زندگی کند، نه در مکانی غریبه».

وقتی سالمند در خانه‌ی خودش بماند، در محیطی حضور دارد که سال‌ها خاطرات و عواطفش را در بر گرفته است.

مزایا و معایب خانه سالمندان

مزایای خانه سالمندان: مهم‌ترین مزیت خانه سالمندان استاندارد، مراقبت تمام‌وقت و تخصصی است. در چنین مراکزی، پرستاران و کادر پزشکی به صورت ۲۴ ساعته حضور دارند و سالمندان هر لحظه که نیاز به کمک یا رسیدگی داشته باشند، کسی برای یاری‌رسانی حاضر است. به علاوه، برنامه‌ی روزانه‌ی این مراکز طوری تنظیم شده که سالمندان طبق یک روال منظم به وعده‌های غذایی، داروها، تمرینات فیزیوتراپی یا کاردرمانی و تفریحات سبک دسترسی داشته باشند. وجود تجهیزات پزشکی اولیه و حتی اورژانس در برخی خانه‌های سالمندان، اطمینان می‌دهد که اگر وضعیت جسمی سالمندی ناگهان بحرانی شد، سریع تحت نظر پزشک قرار خواهد گرفت.

مزیت دیگر خانه سالمندان، فعالیت‌های اجتماعی گروهی و هم‌صحبتی با همسالان است. بسیاری از افراد مسن از معاشرت با هم‌سن‌وسالان خود لذت می‌برند و این امکان در خانه سالمندان مهیاست که با دیگر سالمندان دوست شوند، در برنامه‌های تفریحی، ورزش‌های سبک یا کلاس‌های سرگرمی شرکت کنند و احساس تعلق به یک جمع را داشته باشند. برای سالمندانی که بسیار اجتماعی بوده‌اند، این محیط می‌تواند جلوی افسردگی را بگیرد و روحیه‌ی آن‌ها را شاداب نگه دارد. خانه‌های سالمندان خوب معمولاً برنامه‌های متنوعی مانند جشن‌های مناسبتی، گردش‌های گروهی، کلاس‌های نقاشی و موسیقی یا تمرینات ذهنی (حل جدول، بازی فکری و …) برگزار می‌کنند تا ساکنین سرگرم شوند و حس مفید بودن کنند.

برخی خانواده‌ها نیز از بُعد نظم و انضباط خانه سالمندان احساس آسودگی می‌کنند. مثلاً مطمئن هستند که والدشان وعده‌های غذایی منظم می‌خورد، داروهایش سر وقت داده می‌شود، محیط زندگی تمیز است، استحمام مرتب انجام می‌شود و خطری از بابت تنها ماندن یا زمین خوردن او را تهدید نمی‌کند. این اطمینان خاطر ناشی از ساختار سازمان‌یافته آسایشگاه است. علاوه بر این، اگر سالمند دچار بیماری خاص (مثل آلزایمر) باشد که نیاز به مراقبت ویژه دارد، برخی مراکز تخصصی برای این بیماران امکانات بهتری نسبت به منزل فراهم می‌کنند (مانند اتاق‌های مراقبت ویژه، تخت‌های بیمارستانی، یا پرسنل مجرب در برخورد با بیمار آلزایمری).

مشکلات خانه سالمندان: با وجود مزایای فوق، بسیاری از سالمندان دلِ خوشی از خانه سالمندان ندارند. مهم‌ترین ایرادی که به این مراکز وارد می‌شود، دور شدن سالمند از محیط زندگی و عزیزان خود است. این جدایی اجباری می‌تواند اثرات منفی عمیقی بر روحیه و سلامت روان سالمند بگذارد. طبق گزارش انجمن علمی سالمندان ایران، میزان افسردگی در خانه‌های سالمندان کشور بیش از ۷۰ درصد است، در حالی که نرخ شیوع افسردگی در میان سالمندان به‌طور کلی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد گزارش می‌شود. این آمار تکان‌دهنده نشان می‌دهد که زندگی در آسایشگاه از نظر روحی تا چه اندازه می‌تواند برای بسیاری از سالمندان ملال‌آور باشد. دلیل این ناراحتی روشن است؛ سالمند در خانه سالمندان احساس می‌کند آزادی عمل و اختیار سابق را از دست داده است. او باید طبق قوانین مرکز زندگی کند، ساعات مشخصی برای بیداری، غذا خوردن، استراحت و حتی ملاقات دارد و حریم خصوصی‌اش محدود شده است. سالمندانی که سال‌ها به استقلال در زندگی خود خو گرفته‌اند، معمولا با این شرایط سخت کنار می‌آیند و احساس زندانی بودن در قفس طلایی به آن‌ها دست می‌دهد.

مشکل دیگر، هزینه‌های بالای خانه سالمندان است. مراکزی که خدمات باکیفیت و امکانات رفاهی خوبی دارند، بسیار گران‌قیمت هستند و هر خانواده‌ای توان مالی بهره‌گیری طولانی‌مدت از آن‌ها را ندارد. مراکز ارزان‌تر هم کیفیت پایینی دارند یا شلوغ و پرتراکم هستند که خود این موضوع به افت کیفیت مراقبت و نارضایتی سالمند می‌انجامد. به بیان دیگر، یا باید هزینه‌ی زیادی صرف کرد تا خدمات عالی گرفت، یا با هزینه‌ی کمتر خدماتی نه‌چندان مناسب نصیب سالمند خواهد شد. این در حالی است که در پرستاری منزل می‌توان با بودجه‌های متنوع، خدمات متناسب دریافت کرد و هزینه دقیق را با نیاز تنظیم نمود.

از لحاظ مراقبت پزشکی نیز، هرچند خانه سالمندان دسترسی سریع‌تری به پزشک و پرستار دارد، اما نسبت پرستار به سالمند پایین‌تر از شرایط مراقبت در منزل است. ممکن است یک پرستار موظف به رسیدگی به ۵، ۱۰ یا بیشتر سالمند باشد و بدیهی است که نمی‌تواند به همه به یک اندازه توجه کند. در نتیجه کیفیت مراقبت ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. همچنین زندگی جمعی باعث می‌شود خواسته‌های فردی سالمند کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ مثلا ممکن است غذای سِرو شده مطابق میل او نباشد ولی چاره‌ای جز سازگاری نداشته باشد، یا مجبور شود در اتاقی مشترک با سالمند دیگر زندگی کند که حریم خصوصی او را کاهش می‌دهد. حتی اگر هم‌اتاقی یا سایر ساکنان از نظر اخلاقی یا بهداشتی مشکل‌آفرین باشند، سالمند ناچار است کنار بیاید یا منتظر اقدامات مدیریتی بماند.

در ضمن، دوری از خانواده می‌تواند حس ترس و ناامنی عاطفی ایجاد کند. برخی سالمندان تصور می‌کنند که فرزندانشان آن‌ها را ترک کرده‌اند و این فکر به شدت آزارشان می‌دهد. این مسأله گاهی باعث بروز نوعی قهر یا دلخوری پنهان بین والد سالمند و فرزندان می‌شود که روابط خانوادگی را تیره می‌کند. فشار روانی ناشی از چنین احساسی، تاثیر منفی حتی بر وضعیت جسمی سالمند هم خواهد داشت. بنابراین جنبه‌های عاطفی و فرهنگی را نباید نادیده گرفت: در فرهنگ ما احترام و محبت به والدین سالخورده بسیار پررنگ است و بسیاری از خانواده‌ها تا حد امکان سعی می‌کنند والدین‌شان را به خانه سالمندان نسپارند. هرچند در سال‌های اخیر به دلیل اشتغال فرزندان و زندگی‌های شهری پراسترس، پدیده سپردن سالمندان به این مراکز افزایش یافته است، اما هنوز هم قلب اکثر سالمندان به ماندن در کنار خانواده رضایت بیشتری دارد حتی اگر از برخی امکانات لوکس محروم باشند.

با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که خانه سالمندان از نظر تأمین مراقبت شبانه‌روزی منظم و برنامه‌های اجتماعی گروهی برتری دارد، در حالی که پرستاری در منزل از لحاظ توجه اختصاصی، حفظ روحیه و استقلال سالمند، انعطاف‌پذیری و پیوند خانوادگی گزینه‌ی مطلوب‌تری است. همچنین از بُعد هزینه و اقتصادی، در بسیاری از سناریوها (خصوصاً برای مراقبت‌های نیمه‌وقت یا افراد با نیاز متوسط) پرستاری در منزل به‌صرفه‌تر تمام می‌شود.

کدام گزینه را انتخاب کنیم؟

با مرور همه جوانب بالا، روشن است که انتخاب میان پرستار سالمند در منزل و خانه سالمندان کاملاً وابسته به شرایط هر فرد سالمند و خانواده‌ی اوست. هیچ نسخه‌ی یکسانی برای همه‌ی افراد وجود ندارد. برای سالمندی که نسبتاً سرحال است ولی تنها زندگی می‌کند و صرفاً به کمی کمک در کارهای خانه و همراهی نیاز دارد، حضور یک پرستار چند ساعته در روز می‌تواند بهترین راه‌حل باشد و او را از حس تنها ماندن نجات دهد. در مقابل، سالمندی که مثلاً دچار آلزایمر شدید است و نیاز به مراقبت تخصصی دائم دارد و خانواده هم توانایی رسیدگی ۲۴ ساعته را ندارند، شاید یک مرکز مجهز گزینه‌ی مناسب‌تری باشد. بنابراین ابتدا باید نیازهای جسمی و روحی سالمند به‌دقت ارزیابی شود.

با این حال، در اکثریت موارد، اگر امکانات و شرایط اجازه دهد، مراقبت در منزل ترجیح داده می‌شود چون به سالمند امکان می‌دهد دوران کهنسالی خود را در محیط دلخواه و کنار عزیزانش سپری کند. حتی اگر سالمند قدرت تصمیم‌گیری نداشته باشد (در بیماری‌های پیشرفته)، باز هم تجربه نشان داده است که مراقبت در فضای آشنا به کاهش استرس و پرخاشگری در این بیماران کمک می‌کند. خانواده‌ها نیز از این انتخاب منتفع می‌شوند؛ آن‌ها در کنار آرامش خیال از بابت مراقبت صحیح، احساس رضایت عاطفی دارند که والدشان را در خانه نگه داشته‌اند و محبت خود را به او نشان می‌دهند.

خوشبختانه امروزه یافتن پرستار سالمند متخصص و مطمئن برای مراقبت در منزل آسان‌تر از گذشته شده است. موسسات و شرکت‌های پرستاری متعددی با مجوز رسمی و نیروهای آموزش‌دیده در این حوزه فعالیت می‌کنند و می‌توانند متناسب با نیاز هر سالمند، خدمات متنوعی ارائه دهند.

یکی از برجسته‌ترین مراکز ارائه‌دهنده‌ی خدمات مراقبت و پرستاری سالمند در منزل در تهران، مجموعه‌ای است با نام آشنا: مجموعه پرستار سالمند. مجموعه ما با سال‌ها تجربه‌ی موفق در زمینه‌ی نگهداری سالمندان، امروز به عنوان مرجعی قابل اعتماد برای خانواده‌های تهرانی شناخته می‌شود. رویکرد ما بر ارائه‌ی مراقبت باکیفیت، دلسوزانه و مطمئن در محیط خانه بنا شده است و برای تحقق این هدف، مزایا و ویژگی‌های منحصربه‌فردی را به مشتریان خود عرضه می‌کنیم.

در خاتمه تأکید می‌کنیم که مراقبت از سالمند در منزل، ترکیبی از علم و عشق است. پرستاران آموزش‌دیده‌ی مجموعه با دانش تخصصی خود به سلامتی جسمی سالمند شما توجه می‌کنند و با قلب پرمحبت‌شان به روحیه و عواطف او گرما می‌بخشند. چه بسا با انتخاب این مسیر، سالمند شما سال‌های طلایی عمرش را با کیفیت و شادی بیشتری سپری کند و شما نیز از این انتخاب خرسند باشید. پس تردید را کنار بگذارید و با اعتماد به یک مرکز معتبر، گامی موثر برای خوشحالی و سلامتی عزیز سالمندتان بردارید.